Edebiyat kuramı… Yazın teorileri… Edebiyat teorileri… Yazın kuramları… Yazın kuramları nedir? Ne işe yarar? Edebiyat teorileri dediğimizde aklımıza neler gelmeli? Edebiyat Çocuk‘ta bugün yazın kuramları üzerinde duracağız.
Bu yazıda ne okuyacaksınız?
Edebiyat Kuramı nedir?
Konuyu anlatmadan evvel “kuram” kelimesini açıklayalım. “Kur-mak” kökünden türeyen “kuram” kelimesi İngilizcedeki “teori” kelimesinin karşılığı olarak üretilmiştir. Osmanlı Türkçesinde “nazariye” kelimesi ile karşılanan kuram, bir konuya, felsefi disipline, bilimsel gerçeklere ya da kavrama ilişkin bilgilerin bütünüdür. Türk Dil Kurumu‘nun çevrimiçi sözlüğünde “kuram” sözcüğü şu biçimde tanımlanmıştır
“Uygulamalardan bağımsız olarak ele alınan soyut bilgi. Belirli bir konudaki düşüncelerin, görüşlerin bütünü. Sistemli bir biçimde düzenlenmiş birçok olayı açıklayan ve bir bilime temel olan kurallar, yasalar bütünü, nazariye, teori.”
Kuram, uygulama için gereken bilgileri ifade eden bir sözcüktür, bu bilgiler yapılan deney, gözlem ve incelemelerin neticesinde üretilmiştir. Bilgiler düzenlidir ve bilim dalının yasalarını açıklayıcı özelliktedir.
Edebiyat kuramı nedir?
Edebiyat kuramı, yazın biliminde iki biçimde karşılanmaktadır. Birinisinde yukarıda da tanımı yapıldığı kadarıyla edebiyat bilimine ait açıklamalar ve bilgilerdir. Bunlara birçok eserde tesadüf edilir. İkinci tanımdaysa tenkit merkeze alınmaktadır. Yansıtma, yapısalcılık, feminizm, sosyolojik eleştiri, alımlama estetiği ve Marksist eleştiri bunlardandır. Bilhassa Berna Moran’ın Edebiyat Kuramları ve Eleştiri adlı yapıtında ayrıntıları verilen yazın teorileri, bir yazınsal eseri (şiir, roman, öykü veya başka bir yazınsal yapıt) değişik açılardan değerlendirir. Daha ziyade diğer disiplinlerin ürettiği bilgilerden yararlanılmak suretiyle gerçekleştirilir bu eleştiriler.
Başlıca kuramsal kitaplar
Birbirinden farklı pek çok edebiyat kuramı kitabı vardır. Her kitapta konular farklı açılardan aktarılır. Bazılarının kapsamı daha farklıdır, bazıları ise aynı başlıklar çerçevesinde aktarır. Türkçeye de çevrilen yabancı yazarların kitaplarının bulunduğu bir listeyi aşağıda vermeyi uygun gördük.
- Berna Moran: Edebiyat Kuramları ve Eleştiri
- Terry Eagleton: Edebiyat Kuramı
- Sarah Dillon: Palimpsest: Edebiyat, Eleştiri, Kuram
- Bilgin Güngör: Edebiyat Eleştirisi-Kuram ve Uygulama
- Paul H. Fry: Edebiyat Kuramı
- Oğuz Cebeci: Psikanalitik Edebiyat Kuramı
- Mehmet Akif Balkaya: Yeni Tarihselcilikten Posthümanist Eleştiriye Edebiyat Kuramları
- Ali İhsan Kolcu: Edebiyat Kuramları-Tanım, Tahlil, Tenkit
