Halk edebiyatı nazım şekilleri ve türleri… Halk bilimi… Türk edebiyatı… Halk edebiyatı… Detaylar Edebiyat Çocuk‘ta…
Bu yazıda ne okuyacaksınız?
İslamiyet’ten önceki Türk edebiyatı nazım şekilleri
Halk edebiyatı sözlü yani şifahi bir karakter arz etmektedir. Şiir yazanlarla bunları okuyanlar aynı kişilerdir. Hece vezni kullanılır. Şiirler kam, baksı ve ozan vb. din adamıyla kanaat önderi olan kişiler tarafından söylenir. Eserler yuğ, sığır ve şölen vb. kimi törenlerde okunur.
Sagu/ağıt
- Yuğ/yoğ denen törenlerde ozanlar tarafından 7’li hece ölçüsüyle yazılmaktadır (4+3)
- Bizde ağıt, Azerilerde ağı, Irak Türkmenlerinde sızlamag, Kazaklarda joktov, koşuk ırı, köri,Kırgızlarda cır, coktov, koşok, Nogaylarda bozlaw, Türkmenlerde ağı, tavş, tavşa, tavvum, ses etmek adları ile karşılanır.
- Bu şiirlerde hayatını yitiren kişinin kahramanlıkları ile iyi tarafları anlatılır.
- Divanü Lugati’t Türk’teki Alp Er Tunga sagusu herkesçe bilinir.
Sav/atasözü
- Sav; mesel, darb-ı mesel, durub-ı emsal, irad-ı mesel, sab sözcükleriyle de karşılanır.
- “Nasihat, önemli söz” anlamlarına gelir.
- Kül Tigin Abidesi’nde “Dokuz Oğuz Beyleri, bu sabımı adam akıllı dinle.” ifadesiyle bulunur.
- Kaşgarlı Mahmut bu kelimeyi mektup, atalar sözü, kısa hikaye kıssa karşılıklarıyla kullanır.
- Yusuf Has Hacip mesel kelimesini, bu savın karşılığı olarak kullanır.
- İstiare, kinaye, mecaz, hüsn-i talil, tezat vb. edebiyat sanatları atasözlerinde kullanılır.
Koşuk
- Koşuklar güzellik, övgü ve kahramanlık şiirleridir.
- Sığır ve şölen adındaki törenlerde 7’li, aşık tarzındaysa 11’li hece ölçüsüyle söylenir.
- aaab/cccb/dddb….. uyak düzenidir.
Kojan/Kojon
- Şarkı ve türkü anlamındadır.
- Altay Türklerinde bu biçime kojan bu şiirleri söyleyenlere kojancı denir.
Takşut
- Uygur Türklerine aittir ve bulmaca, atasözü, masal, türkü, şaka ve nükte anlamlarına gelir.
Ir/Yır
- Divanü Lugati’t Türk’te geçmektedir ve şarkı söylemek (ırlama), şiir düzmek anlamındadır.
- Fuad Köprülü koşukla birlikte anar.
Küg
- Uygurluların eserlerinde bulunmaktadır.
- Farklı Türk boylarında “ses, musiki, makam, ahenk” anlamlarıyla kullanılır.
- Reşit Rahmeti Arat “şarkı, türkü, ır” anlamlarına geldiğini ifade eder.
- Uygur şairi Aprın Çor Tiğin bu kelimeyi takşutla bir arada kullanır.
Şlok/Şloka
- Sanskritçe bir kelimedir. Uygurluların edebi eserlerinde “methiye, sevindirici şiir” anlamlarında kullanılır.
Padak/Padaka
- Sanskritçede “dize” demektir.
Kavi/Kayva
- Sanskritçede “artistik düz yazı” manasında kullanılır. Düz yazıyla şiir arasında bir türdür.
Baş/Başik/Paşik
- Mani dinini kabul eden Türklerin ilahisidir.