Nazım birimi nedir? Dize sayısı… Mısra sayısı… Şiirdeki dizelerin dizilişiş biçimi… Şiir… Dörtlük, mısra, beyit, üçlük, bent… Divan şiiri… Halk şiiri… Klasik şiir… Modern Türk şiiri… Eski Türk şiiri… Dize… Mısra… Detaylar Edebiyat Çocuk‘ta…
Bu yazıda ne okuyacaksınız?
Nazım birimi nedir?
“Düzen, tertip” anlamlarına gelen nazım sözcüğü, şiir sanatında belki de en fazla kullanılan terimlerden biridir. Bir şiirden söz ederken, o şiirdeki mısraların diziliş ya da düzenleniş biçimini belirtmek üzere nazım birimi sözcüğünü kullanırız. Nazım birimi Türk Dil Kurumu‘nun çevrimiçi Türkçe sözlüğünde şu anlama gelmektedir:
“Şiirde en küçük anlam bütünlüğünü sağlayan ve kendi içinde bağımsız dize topluluğu.”
Kaç tane birim vardır?
Türk şiirinde kullanılan birbirinden farklı nazım birimleri vardır.
- Dörtlük (kıta)
- İkilik (beyit)
- Dize (mısra)
- Bent (üçlük, beşlik, vs.)
Bilindiği gibi dörtlük Türk şiirinin klasik ve öz nazım birimidir. Özellikle halk şiirimizde, yani hece ölçüsünün kullanıldığı şiirlerde yaygın olarak kullanılan dörtlük, kendi içinde farklı şekillerde kafiyelenerek harika bir estetik oluşturur. Mesela Köroğlu’nun aşağıya alacağımız meşhur koşmasının ilk dörtlüğü bu söylediklerimizi tam olarak yansıtır:
“Benden selam olsun Bolu Beyi’ne
Çıkıp şu dağlara yaslanmalıdır
Ok gıcırtısından kalkan sesinden
Dağlar gümbür gümbür seslenmelidir”
Türk şiirininde, dörtlükten sonra en fazla kullanılan nazım birimiyse beyittir. Günümüzde ikilik olarak da anılan beyit, iki mısranın bir araya gelmesiyle oluşan birimdir. Divan şiirinde beyit, sıklıkla kullanılmıştır.
“Bâğ-ı dehrin hem hazânın hem baharın görmüşüz
Biz neşâtın da gamın da rüzgârın görmüşüz”
Diğer nazım birimleri
Dörtlük ve beyit dışında başka nazım birimleri de vardır. Modern Türk şiirinde mısralar tek başına anlam belirten bir ünite olarak kullanılmaktadır. Ancak mısraların yanı sıra şairler üçlük, beşlik, yedilik, altılık nazım birimleri de kurabilir. Yani şair, anlatacağı hususla ilgili olarak kendisini özgür hisseder ve söz konusu özgürlüğünü mısraları istediği şekilde bir araya getirerek kullanır. Türk şiirinde geçmişten günümüze kadar bu nazım birimlerinin hepsi de kullanılmıştır. Yani şair, anlatmak istediği hususlarla ilgili olarak, eğer yazdığı şiir gelenekli değil ise istediği şekilde mısraları bir araya getirme özgürlüğüne sahiptir. Türk şiirinde bunun farklı örnekleri vardır.