Gazel, gazel nedir, gazel özellikleri ve örnekleri nelerdir, en güzel gazaller nedir? Sizler için Divan Edebiyatı örneklerinin en çok merak edilen türü olan gazeli ele aldık.
Bu yazıda ne okuyacaksınız?
Gazel Nedir?
Türk edebiyatı, birçok farklı ülkenin olduğu köklü bir geçmişe sahiptir. Özellikle Divan Edebiyatı olarak bilinen Klasik Türk edebiyatının kökleri uzun yıllara kadar uzanmakta, Osmanlı döneminde ise birbirinden farklı ve özgün örnekleri doğmakta ve günümüze kadar taşınmaktadır.
Divan edebiyatının en önemli türlerinden olan ve edebi metin örnekleri arasında da gösterilen gazel ise Türk edebiyatı açısından büyük bir öneme sahiptir. Peki gazel nedir? Gazel örnekleri ve özellikleri nelerdir? Gelin hep birlikte bakalım.
Gazel nedir?
Gazel, Arap edebiyatından Türk edebiyatına geçmiş olan, kendine has bir hece ve kafiye ölçüsü olan bir şiir türüdür. Türk Dil Kurumu gazeli, “Divan edebiyatında 5-10 beyit arasında değişen, ilk beytinin dizeleri birbiriyle, sonraki beyitlerinin ikinci dizeleri birinci beyitle uyaklı, genellikle lirik konularda yazılan nazım biçimi,” olarak tanımlamaktadır. (TDK)
İlk olarak kadınlara duyulan sevgi ve aşkı anlatmak için ortaya çıkmış olan gazeller, zaman içerisinde herhangi bir şekilde belirli bir güzelliğe sahip olan şeyler için de kullanılmaya başlamıştır. Aşk, hayat, içki, güzellik ve hayranlık duyulan diğer konular gazellerin temel konuları arasında yer almaktadır.
Gazeller öncelikli olarak Arap ve Fars edebiyatında yaygınken, 15. yüzyıldan Türk coğrafyasında büyük etki göstermiştir. Zaman içerisinde özellikle Osmanlı döneminde gazele olan ilgi o kadar artmıştır ki, gazel konusunda Araplar ve İranlılarla yarışılır hale gelmiştir.
“O mecmuadaki gazelleri yüksek sesle okurken eski şiir lehçemizdeki beliğ ve rindane edaların zevkine varıyorum.” – Yahya Kemal Beyatlı
Gazelin kendi içinde özel bir kafiye şekli bulunmaktadır. Bunlar “aa, ba, ca” gibi örneklerle sıralanabilir. Gazeldeki ilk mısra matla olarak adlandırılırken, son mısra makta olarak isimlendirilmektedir. Buna ek olarak, gazelin içerisindeki en önemli ve en güzel beyit ise “Şah Beyit” olarak bilinmektedir.
Gazel özellikleri
Gazelin kendi içinde birçok farklı özelliği bulunmaktadır. Bunlardan bazıları şu şekildedir:
- Beyit sayısı 5 ile 15 arasında değişmektedir. Genellikle sayılar farklılık gösterir.
- Mısralar arasında ilk beyit ile kafiye uyumu bulunmaktadır.
- Farklı beyitlerde farklı farklı konulardan bahsedilebilir. Özel bir konu bütünlüğü beklenmez.
- Çoğunlukla konusu sevgi ve aşktır.
Gazel örnekleri
Fuzuli
Benî candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı
Felekler yandı âhımdan murâdım şem’i yanmaz mı
Kamû bîmârınâ cânan devâ-yî derd eder ihsan
Niçin kılmaz manâ derman menî bîmâr sanmaz mı
Gamım pinhan dutardım ben dedîler yâre kıl rûşen
Desem ol bî vefâ bilmen inânır mı inanmaz mı
Şeb-î hicran yanar cânım töker kan çeşm-i giryânım
Uyârır halkı efgaanım karâ bahtım uyanmaz mı
Gül’î ruhsârına karşû gözümden kanlu âkar sû
Habîbım fasl-ı güldür bû akar sûlar bulanmaz mı
Değildim ben sanâ mâil sen etdin aklımı zâil
Bana ta’n eyleyen gaafil senî görgeç utanmaz mı
Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır
Sorun kim bû ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı
Baki
Serv ile kametüne kimse dimez hem-serdür
Müntehâ kametün andan dahi bâlâ-terdür
Gül derin gülmez açılmaz bana ol gonce-dehen
Galibâ hep yüzine gül didügüme terdür
Seyr-i deryâya ne hâcet dem-i sahrâ geldi
Gûyiyâ sahn-ı çemen şimdi yem-i ahdardur
N’ola gül şevkine çalup çağırursa bülbül
Mutribâ ol dahi başka başına mehterdür
Söyle şol kan olacağı bize sunsun Bâkî
Nev-bahâr irdi gedâlar içecek demlerdür