Divan edebiyatı nedir? Divan edb nedir? Divan edebiyatı özellikleri, türleri, örnekleri ve divan şiiri nedir? Edebiyat Çocuk ekibi olarak sizler için divan edebiyatı ve özelliklerini derledik.
Bu yazıda ne okuyacaksınız?
Divan edebiyatı
Türk edebiyatı, gerek tarihsel gerekse coğrafi anlamda geniş bir derinliğe sahiptir. Anonim halk edebiyatı ile başlayan edebi türler, tarih içerisinde çeşitli akımlarla etkilenerek farklı sanatsal formlara bürünmüş ve topluma yeni anlatılar olarak çıkmıştır. Bunlardan en yaygın olanı ve günümüze kadar ulaşanları ise divan edebiyatıdır. Gelin isterseniz bu kavramın ne olduğuna birlikte bakalım.
Divan edebiyatı nedir?
Divan edebiyatı, kavram olarak çeşitli manzumelerin yani şiirlerin divan ismi verilen kitaplaştırılmalarıyla ortaya çıkmıştır. Şiirlerin toplandığı bu kitaplara divan denilmektedir. Öncesinde daha çok kulaktan kulağa yayınlan ve ezberlenen anlatılar yerine bu dönemde kitap formatı benimsenmiştir.
Divan edebiyatı, yüksek zümre edebiyatı, havas edebiyatı, saray edebiyatı, enderun edebiyatı, klasik edebiyat, eski edebiyat, tarz-ı kadim gibi isimlerle de anılmıştır. Divan edebiyatını diğer Türk edebiyatı biçimlerinden ayıran en büyük özellik ise, hitap ettikleri kitlelerden kaynaklanmaktadır. Halk edebiyatı ya da tekke edebiyatı gibi formlar daha çok halka hitap ederken, divan edebiyatında bu saray, medrese gibi daha çok okuryazarların ve eğitimli kişilerin olduğu yerler olarak karşımıza çıkmaktadır. (Wikipedia)
Çeşitli kaynaklarda klasik edebiyatı olarak da anlandırılmakla birlikte, tarihsel olarak 13. yüzyıldan itibaren etkisini gösterdiği var sayılmaktadır. 13. ve 19. yüzyıllar arasında Türklerin Anadolu’da oluşturdukları İslam kültürü ile Arap ve Fars edebiyatının etkisiyle genişlemiştir.
Divan edebiyatının kendi içinde çeşitli dönemleri bulunmaktadır. Bu dönemler şu şekildedir:
- Oluşum dönemi (1200-1450 yılları arası)
- Olgunlaşma dönemi (1450-1600 yılları arası)
- Renklenme dönemi (1600-1800 yılları arası)
- Modern dönem (1800 yılları sonrası)
Türklerin İslam dinini kabul etmelerinden sonra oluşmuş bir edebiyat akımı olmasından dolayı; Allah, peygamber, tasavvuf gibi konular önemli bir yer tutmaktadır. Divan şairleri, çoğunlukla medrese kültürüyle yetişmiştir. Divan şairlerinin işlediği en önemli konuların başında aşk gelmektedir. Şiirlerde çoğunlukla Allah aşkı, Peygamber aşkı gibi tasavvufi kavramlar işlenmiştir. Divan şiirinde bir kişiye duyulan ve mecazi aşk olarak nitelenen aşk da ele alınmakta, ancak mecazi aşk da çoğunlukla Allah aşkına (ilahi aşk) dönüşmektedir.
Divan edebiyatının türleri
Divan edebiyatının türleri en temel olarak Nazım yani şiir ve Nesir yani düz yazı olarak ikiye ayrılmaktadır. Bu iki türün altında ise birbirinden farklı birçok tür bulunmaktadır. Bunlardan en yaygın olanları ise şu şekildedir.
Divan edebiyatının türleri
- Mektel
- Mevlid
- Kırk Hadis
- Menakıbname
- Siyer
- Şehrengiz
- Kıyafetname
- Mesnevi
- Seyahatname
- Siyasetname
- Münşeat
- Surname
- Kısas-ı enbiya
- Sakiname
- Tezkire
Divan şiiri örnekleri
Bu şehr-i Sitanbul ki bi misl ü behâdır
Bir sengine yek pâre Acem mülkü fedadır
NEDİM
Ne tende cân ile sensiz ümîd-i sıhhat olur
Ne cân bedende gam-i firkatinde râhat olur
Ne çâre var ki firâkınla eğlenem bir dem
Ne tâli’im meded eyler visâle fırsat olur
Ne şeb ki kûyuna yüz sürmesem ol şeb ölürün
Ne gün ki kâmetini görmesem kıyâmet olur
Dil ise gitti kesilmez hevâ-yı aşkından
Nasîhat eylediğimce beter melâmet olur
Belâ budur ki alıştı belâlarınla gönül
Gamın da gelse dile bâis-i meserret olur
Nedir bu tâli’ ile derd-i Nef’i-i zârın
Ne şûhu sevse mülâyim dedikçe âfet olur
Nef’î
Azm-i sefer ettin dil-i nâçârı unutma
Gittin güzel ammâ bu dil-efkârı unutma
Gâhîce uyandıkça şebistân-i safâda
Şol gice olan sohbet-i hemvârı unutma
Vardıkça şeker-hâba girip bister-i nâza
Ne zehr içer dîde-i bîdârı unutma
Ben sabr edeyim derd ü gam-i hecrine ammâ
Sen de güzelim ettiğin ikrârı unutma
Ağlatmayacaktın yola baktırmayacaktın
Ol va’de-i tekrâr-be-tekrârı unutma
Yok tâkati hicrânına lutf eyle efendim
Dil-haste-i aşkın olan Esrârı unutma
Esrâr Dede
Şarkı
Fâriğ olmam eylesen yüz bin cefâ sevdim seni
Böyle yazmış alnıma kilk-i kazâ sevdim seni
Ben bu sözden dönmezem devr eyledikçe nüh felek
Şâhid olsun aşkıma arz u semâ sevdim seni
Bend-i peyvend-i dilim ebrû-yı gaddârındadır
Rişte-i cem’iyyetim zülf-i siyeh-kârındadır
Hastayım ümmîd-i sıhhat çeşm-i bîmârındadır
Bir devâsız derde oldum mübtelâ sevdim seni
Ey hilâl-ebrû dilin meyli sanadır doğrusu
Sûy-i mihrâba nigâhım kec-edâdır doğrusu
Râ kaşından inhirâf etsem riyâdır doğrusu
Yâ savâb olmuş veya olmuş hatâ sevdim seni
Bî-gubârım hasret-i hattınla hâk olsam yine
Sıhhatim rûh-i lebindendir helâk olsam yine
Tîğ-i gamzenden kesilmem çâk çâk olsam yine
Hâsılı beyhûde cevr etme bana sevdim seni
Gâlib-i dîvâneyim Ferhâd u Mecnûn’a salâ
Yüz çevirmem olsa dünya bir yana ben bir yana
Şem’ine pervâneyim pervâ ne lâzımdır bana
Anlasın bîgâne bilsin âşinâ sevdim seni
Şeyh Gâlib
Bir safa bahşedelim gel şu dil-i nâ-şâda
Gidelim serv-i revânım yürü Sa’dâbâd’a
İşte üç çifte kayık iskelede âmâde
Gidelim serv-i revânım yürü Sa’dâbâd’a
Gülelim oynayalım kâm alalım dünyâdan
Mâ’-i tesnîm içelim Çeşme-i nev-peydâdan
Görelim âb-ı hayât akdığın ejderhâdan
Gidelim serv-i revânım yürü Sa’dâbâd’a
Geh varıb havz kenarında hırâmân olalım
Geh gelib Kasr-ı Cinân seyrine hayran olalım
Gâh şarki okuyub gah gazelhân olalım
Gidelim serv-i revânım yürü Sa’dâbâd’a
İzn alıb Cum’a namazına deyû mâderden
Bir gün uğrulayalım çerh-i sitem-perverden
Dolaşıb iskeleye doğru nihân yollardan
Gidelim serv-i revânım yürü Sa’dâbâd’a
Bir sen ü bir ben ü bir mutrib-i pâkîze-edâ
İznin olursa eğer bir de Nedîm-i şeydâ
Gayrı yârânı bugünlük edib ey şûh fedâ
Gidelim serv-i revânım yürü Sa’dâbâd’a
Nedim
Divan edebiyatı özellikleri
Divan edebiyatının kendi içinde birçok farklı özelliği bulunmaktadır. Bunlardan bazıları kısaca şu şekilde sıralanabilir.
- Genellikle 14. yüzyıldan başlayarak medrese eğitimi görmüş şehirli aydınlara seslenen bir edebiyattır.
- İslam kültüründen etkilenmiştir.
- Konuları genellikle İslam, din, klasik aşk, kadın, felsefe ve tasavvuftur.
- Toplumsal sorunlara pek yer verilmemiştir.
- Türlerinde en çok nazıma yani şiire yer verilmiştir.
- Şiirlerce biçim, kusursuzluk büyük önem taşımaktadır.
- Ağırlıklı olarak Osmanlıca kullanılmıştır.
- Şiirlere genellikle özel bir isim konulmamıştır.
- Divan şairlerinin amacı biçim bakımından mükemmeli yakalamaktır. Bundan dolayı içeriği çok fazla önemsememişlerdir.
- Arapça ve Farsça tamlama ve sözcükler sıkça kullanılmış, bu dillerin etkisi net bir şekilde gözlemlenmiştir.
